Nếu như nhắc đến Quần Liêu (Vùng Nghĩa Sơn- Nghiã Hưng- Nam Định) người ta nhắc đến gạo trăm hạt như nhau, dẻo mềm sau khi chín không nếp nào sánh được thì ở xã Xuân Đài (Nam Định) có thứ gạo được coi là đặc sản cúng tiến vua chúa thuở xa xưa, đó chính là gạo tám xoan Xuân Đài (tám ấp bẹ)
Gạo tám xoan Xuân Đài hay còn được gọi là “tám ấp bẹ” được trồng ở xã Xuân Đài, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định từ xa xưa không chỉ nổi tiếng khắp vùng Xuân Trường mà còn là sản vật được lựa chọn để cúng tiến vua quan thời bấy giờ bởi hương vị đậm đà, thơm ngon và mềm dẻo.
Nhờ vào vị trí địa lý thích hợp, Xã Xuân Đài xưa nằm ở vùng đất phù sa thuộc vùng châu thổ Sông Hồng với lượng đất phù sa màu mỡ đã sản sinh ra giống lúa quý tám ấp bẹ. Sở dĩ có tên gọi này là vì giống lúa này dù trổ bông hết mức nhưng đến khi chín vẫn còn khoảng ¼ bông lúa nằm trong bẹ lá.
Giống lúa này sinh trưởng dài ngày, cấy trước nhưng lại trổ bông và gặt sau các giống lúa khác vì thế nó đòi hỏi công chăm bón đặc biệt. Gọi là tám Xuân Đài nhưng cả xã Xuân Đài cũng chỉ có vùng đất làng An Phú mới trồng được giống tám ấp bẹ cho hạt gạo ngon đặc trưng. Vậy nên ngay cả trong cung vua cũng không được sử dụng gạo tám này thường xuyên mà chỉ dành cho những dịp đặc biệt như lễ,Tết làm đồ cúng tế đất trời và các bậc tiền nhân. Gạo tám Xuân Đài đắt vì quý hiếm. Quý hiếm vì kén đất trồng và năng suất thấp, chăm bón lại cầu kỳ, tỉ mỉ. Tám ấp bẹ rất “kén” đất nên chỉ có các cánh đồng Trương, Công Thổ, Thần Từ (nay thuộc các xóm 3, 4, 5 và một phần xóm 6, 7) làng An Phú với diện tích gần khoảng 200 mẫu. Không những thế, cấy tám ấp bẹ còn phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình canh tác từ lúc lựa thóc giống, gieo cấy, thu hoạch, bảo quản.
Quy trình canh tác giống lúa tám ấp bẹ:
Lựa chọn thóc giống: Giống tám ấp bẹ phải chọn những bông mẩy, hạt đều nhất ruộng, phần ấp bẹ nhiều hơn so với các bông khác. Chọn ngày nắng đều, phơi cả bông lúa cho khô rồi dùng mảnh chai, đũa tre tuốt lấy hạt thóc để tránh làm dập, xước vỏ ở 2/3 bông lúa rồi phơi lại cho thật săn, bảo quản trong ró rơm, đợi đến mùa sau.
Gieo cấy: Tháng 6 hằng năm, quãng xung quanh tiết “mang chủng” mới mang thóc giống ra ngâm ủ làm mạ. Trước khi cấy, ruộng phải bón lót thêm phân chuồng đã ủ mục với tỷ lệ từ 3-5 tạ/sào. Sau cấy, lúc cây mạ đã bén rễ hồi xanh mới được bón phân đạm và sau khi cấy 1 tháng lại bón thúc bằng phân xanh ủ bằng các loại lá cây, nhưng tốt nhất là lá xoan, “dấn” nắm phân xuống từng gốc để cây lúa phát triển, đẻ nhánh đều.
Thu hoạch: Tám ấp bẹ ưa nắng nên một năm chỉ cấy được một vụ mùa từ khoảng tháng 6 đến tháng 11 âm lịch. Để hạt gạo tám ấp bẹ thật dẻo thơm, người dân Xuân Đài khi thu thu hoạch xong phải chọn những ngày thật nắng, thóc phải được phơi thật săn.
Cách bảo quản hạt thóc cũng hết sức công phu, thóc sau khi được phơi săn thì được đựng trong chum, vại sành để giữ được mùi thơm sau khi sát và nấu, thóc phải được đổ đầy chum, vại nếu không phải lót trấu, trên bịt lá chuối khô để chống ẩm mốc.
Bằng đấy công đoạn tỉ mỉ công phu mới cho ra được bát cơm tám dẻo thơm, hạt nhỏ dài, màu trắng xanh giàu dinh dưỡng. Theo các cụ cao niên ở xã Xuân Đài, để thưởng thức hương thơm gạo tám ấp bẹ không chỉ vào lúc nấu cơm mà suốt thời gian từ lúc cấy lúa, lúa lên xanh mát, rồi trỗ bông, lúa chín vàng rồi đến khi thu hoạch gặt lúa về nhà tuốt và phơi. Bát cơm gạo tám ấp bẹ đầu tiên thường được lựa chọn để dâng cúng thánh thần, tổ tiên.
Bên cạnh công chăm bón cầu kỳ, sản lượng tám ấp bẹ thu hoạch được mùa hay không được mùa còn phụ thuộc một phần là thời tiết. Khi thời tiết thuận lợi, cả một sào lúa tám ấp bẹ thu dăm bảy mươi cân thóc (bằng 1/3 so với các giống lúa khác), còn khi bất thuận thì được coi là mất mùa. Năng suất thấp. Thóc gạo rất ít. Vậy nên giá bán rất đắt
Đặc điểm gạo tám xoan Xuân Đài (Tám ấp bẹ)
Hạt gạo tám thon nhỏ, dài, trắng, gạo khi nấu chín có cơm trắng, dẻo, thơm ngon ăn có vị đậm đà, ngọt cơm đặc biệt cơm vẫn dẻo sau khi để nguộị.
Hướng dẫn sử dụng:
Vo gạo bằng dụng cụ đo, vo gạo thật kĩ đến khi trong nước. Cho gạo và nước vào nồi. Sau 30 phút ngâm gạo trong nồi thì cắm điện, đợi gạo chín thành cơm và thưởng thức
Bún ngô Cao Bằng 30.000 ₫
